مفهوم&rlm شناسی عدالت انتقالی در سه کشور - مجله تصویر و سرگرمی

عدالت انتقالی شامل مجموعه ای کامل از فرایند ها و مکانیسم های قضایی و غیر قضایی است که در جوامع در حال انتقال برای فائق آمدن بر میراث برجای مانده از نقض حقوق بشر در رژیم گذشته اعمال می شود. در رژیم های دیکتاتوری، افراد و مقام های مسئول معاف از هر گونه مجازات و پاسخ گویی در مقابل جرائم هستند. بنابراین مفهوم عدالت انتقالی در جوامعی که یک کشمکش داخلی را پشت سر گذاشته و یا تغییر رژیم را تجربه کردند معنا پیدا می کند.

هدف راهبردی در اجرای عدالت انتقالی در جوامع در حال انتقال پاسخ گو کردن مقامات، اجرای عدالت در مقابل جرائم گذشته شان و همچنین دستیابی به آشتی ملی در درون این جوامع است.

ضرورت پرداختن به بحث عدالت انتقالی را باید در تحولات پس از جنگ جهانی دوم در حقوق بین الملل جستجو کرد. در واقع پس از جنگ جهانی دوم، برگزاری دادگاه هایی نظیر نورنبرگ و توکیو که نقطه آغاز تکامل مفهوم عدالت در ادبیات حقوق بین الملل بودند و همچنین تصویب کنوانسیون هایی مانند کنوانسیون 1948 جلوگیری و مجازات علیه جرم ژنوساید و همچنین کنوانسیون مبارزه با شکنجه و پیمان نامه حقوق سیاسی و مدنی زمینه های اولیه برای اجرای عدالت در قبال ناقضان حقوق بشر را فراهم آوردند.

ریشه تحول در حقوق بین الملل را باید در توجه به کرامت انسانی و حرکت حکومت ها در جهت ارزش نهادن به ارزش های انسان دانست. در واقع جستجوی عدالت یکی از مهم ترین خواسته های انسانی است که پس از جنگ جهانی دوم تحول در حقوق بین الملل را رقم زد.

از منظر نگارنده امروزه مفهوم عدالت انتقالی در ادبیات سیاسی، اجتماعی و حقوقی نفوذ کرده است. مسائلی که در این نوع از عدالت مطرح می شود شامل موارد متعددی است از جمله: یک جامعه انتقال یافته از رژیم دیکتاتوری چگونه باید با میراث جنایت فاحش علیه بشریت روبه رو شود؟ آیا باید مرتکبان نقض حقوق بشر مجازات شوند؟ آیا شکنجه هایی که در رژیم گذشته انجام شد باید فراموش شود؟ چگونه می توان یک جامعه دموکراتیک همراه با صلح و ثبات دست یافت؟

در تحولات مربوط به جهان عرب که از سال 2011 به خصوص در سه کشور شمال آفریقا یعنی تونس، مصر و لیبی آغاز شد که شاهد تغییر حاکمان در نتیجه اعتراض های مردمی بودند، نیز مقوله عدالت انتقالی پس از سقوط حکام اقتدارگرا در این کشورها مطرح شده است.

تحولات جهان عرب از یک زاویه برگرفته از بیداری اسلامی و اعتراض به اقتدارگرایان وابسته به غرب بوده که موضوع عدالت انتقالی در این جوامع از چنین دیدگاهی مهم و قابل تأمل است. به همین روی تحلیل موضوع عدالت انتقالی و کاربرد آن در سه کشور مصر، تونس و لیبی موضوعی است که در مطالعات جهان اسلام اهمیت دارد.

در این راستا یکی از رسالت های اصلی دانشگاه امام صادق علیه السلام، توجه علمی ـ تحقیقاتی به مسائل جهان اسلام و کشورهای مسلمان با توجه به مباحث نوین سیاسی و بین المللی است.

در محافل علمی و تحقیقاتی ایران، نخستین بار عدالت انتقالی توسط نگارندگان این کتاب به صورت نظری در قالب چند مقاله تبیین شده و پس از آن نیز تعداد محدودی از نویسندگان حقوق بین الملل آثار دیگری در قالب مقاله در این خصوص نوشته اند.

کتاب پیش رو، نخستین کتاب به زبان فارسی در خصوص مفهوم شناسی عدالت انتقالی است که تحولات سه کشور تونس، مصر و لیبی را نیز به صورت مطالعه موردی، بررسی کرده است.

این کتاب که به روش توصیفی ـ تحلیلی اجرا شده، به چهار بخش تقسیم شده است. در بخش اول طی سه فصل مبانی نظری، سازوکارها و پیشنیه عدالت انتقالی مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم طی دو فصل به نقض حقوق بشر در تونس زمان زین العابدین بن علی و ارزیابی اجرای عدالت انتقالی در کشور تونس پرداخته شد. در بخش سوم نیز در دو فصل نقض حقوق بشر در مصر زمان حسنی مبارک و سپس چگونگی اجرای عدالت انتقالی در مصر و چالش های عدالت انتقالی در مصر پسامبارک مورد بررسی قرار گرفت. در بخش چهارم این کتاب نیز طی دو فصل شرایط حقوق بشر در لیبی زمان معمر قذافی و سپس علل ناکارآمدی عدالت انتقالی در لیبی و تأثیر آن در نابسامانی های سیاسی و امنیتی لیبی پساقذافی بررسی شده است.

از آنجایی که در این کتاب پیوند حقوق و سیاست در کشورهای اسلامی و تأثیر آن بر ایجاد ثبات و توسعه یا ناامنی و خشونت بررسی می شود و همچنین نقش نظام قضائی در این فرایند مورد بررسی قرار می گیرد، می تواند برای تصمیم سازان سیاسی و قضائی جمهوری اسلامی ایران نیز منبع علمی مؤثری باشد که این موضوع در راستای اهداف و اولویت های پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع) نیز واقع شده است.

کتاب عدالت انتقالی در جوامع در حال انتقال خاورمیانه و شمال آفریقا؛ مطالعه موردی مصر، تونس و لیبی در 281 صفحه و با قیمت 43 هزار تومان راهی بازار نشر دانشگاهی شده و در اختیار علاقه مندان این نوع از مطالعات قرار گرفته است.