نیترات آمونیوم چیست و در چه صورتی منفجر می شود؟ - مجله تصویر و سرگرمی

دولت لبنان اعلام کرده علت انفجار مهیبی که بیروت را لرزاند و هزاران نفر را زخمی و بخش های وسیعی از شهر را ویران کرد، انبار کردنِ نیترات آمونیوم در وضعیتی نامناسب بوده است. این ماده شیمیایی چیست و چرا منفجر شد؟

به گزارش خبرنگاران به نقل از سی ان ان، نیترات آمونیوم یک ماده رایج صنعتی است که در سراسر دنیا برای تولید کود های کشاورزی و مواد منفجره معادن استفاده می شود. این ماده همچنین یکی از ترکیبات اصلی در تولید تجهیزاتِ منفجره بداهه بوده است. برای مثال در بمباران اوکلاهاما در سال 1995، در بمباران بالی در اندونزی در سال 2002 و بمب هایی که تروریستِ نژادپرستِ نروژی، آندره برویک در سال 2011 برای کشتار قربانیان خود استفاده کرد، از نیترات آمونیوم استفاده شده بود.

برطبق گزارش های مسئولان لبنانی، 2750 تن نیترات آمونیوم از سال 2014 در یکی از انبار های بندری بیروت که فقط چند دقیقه پیاده تا مراکز خرید و محله های پر رفت و آمد فاصله داشته، ذخیره شده بوده است. نخست وزیر لبنان، حسن دیاب، گفته که مواد شیمیایی در 6 سال گذشته بدونِ اقداماتِ پیشگیرانه در این محل ذخیره بوده و قول داده که در این مورد تحقیقات صورت خواهد گرفت.

هنوز مشخص نیست چه چیزی باعث مشتعل شدن این انبار و بروز چنین حادثه مرگباری شده است. راجر دابلیو. رید، استاد افتخاری دانشگاه ساوت ولز گفته است: نیترات آمونیوم، با اینکه یک اکسیدان قوی محسوب می شود، به خودی خود ماده بی خطری است، اما وقتیکه به هر نوع سوختی مانند نفت یا مواد ارگانیک آغشته شود، به شدت خطرناک می شود. چنین ترکیبی در حضور گرما می تواند نتیجه فاجعه بار داشته باشد.

استورات واکر، استاد دانشگاه آدلاید در رشته شیمی پزشکی قانونی، محیطی و تحلیلی، می گوید: نیترات آمونیوم به خودی خود اشتعال زا نیست. در این مورد، به نظر می رسد که آتش درگرفته و آتش باعث شده نیترات آمونیوم که تلمبار شده بود مشتعل شود و وقتی نیترات آمونیوم در یک فضای بسته باشد در هنگام اشتعال گاز زیادی تولید می کند. ازآنجایی که گاز در مقایسه با جامد فضای بیشتری را اشغال می کند، پیش بینی می شود که فشار در محیط زیاد شده باشد و از آنجا که گرما آزاد شده، گاز گرم به نسبت حجیم تر می شود؛ وقتی این حجم از گاز در فضایی محدود محصور باشد به صورت ناگهانی منفجر می شود و فشار را در قالب موج ضربه ای آزاد می کند.

واکر می گوید، ویدیویی که از انفجار روز سه شنبه منتشر شده است نشان می دهد که آتش با یک ابر خاکستری-سفید آغاز می شود و سپس، در هنگام انفجار، یک ستون بزرگ از دود قرمز-نارنجی-قهوه ای و یک ابر قارچیِ سفید و بزرگ که همان موج ضربه ایست، تشکیل می شود. واکر می افزاید: دود قرمز-نارنجی قهوه ای ویژگی اکسید نیتروژن است که یک گاز سمی است که از نیترات آمونیوم آزاد می شود.

آیا پیش از این نیز رخ داده است؟

این نخستین باری نیست که نیترات آمونیوم که یک ماده نسبتاً ارزان برای تولیدات کارخانه ایست، باعث یک انفجار مهیب و مرگبار می شود. نزدیکترین مورد قابل مقایسه به لحاظ بزرگی انفجار و تعداد کشته ها، انفجاری است که در سال 1947 در تگزاس در آمریکا رخ داد. آتش باعث انفجار شد و آتش سوزیِ گسترده ای که به دلیل انفجار رخ داد باعث ویرانی 1000 ساختمان و کشته شدنِ 400 نفر شد. انفجار تگزاس ناشی از 2300 تن نیترات آمونیوم ذخیره شده بود.

آندریا سلا، استاد شیمی معدنی در دانشگاه کالج لندن، می گوید: نیترات آمونیومی که به شکلی نادرست انبار شده باشد ماده بدنامی است که انفجار های زیادی در تاریخ به نام آن ثبت شده است. برای مثال انفجار اوپائو در آلمان، انفجار گالوستون بِی در تگزاس و همین اواخر انفجار در وِست واکو در تگزاس و انفجار تیانژین در چین از مواردی است که به دلیل بد ذخیره کردنِ نیترات آمونیوم رخ داده اند.

او می گوید: این فجایع ناشی از نادیده دریافت قوانین و ضوابط انبار کردن نیترات آمونیوم است و قوانین در این مورد بسیار شفاف است. این که می گویند این مواد 6 سال بدون توجه در این مکان انبار شده بوده باورکردنی نیست و [با این حساب]پیش بینی می شد که چنین سانحه ای رخ دهد.

در سال 2015 در شهر بندری تیانژین در چین حادثه ای مشابه رخ داد. صد ها تن مواد شیمیایی خطرناک شامل نیترات آمونیوم که در یک انبار ذخیره شده بودند، طی چند مرحله منفجر شد و بیش از 100 نفر کشته شدند. انفجار در یک کارخانه تولید کود شیمیایی در شهر وست تگزاس در سال 2013 باعث کشته شدن 15 نفر شد که 12 نفر آن ها کسانی بودند که برای اطفای حریق به محل اعزام شدند. در نتیجه این انفجار 500 خانه تخریب شد. شدت این انفجار به حدی بود که باعث زلزله 2.1 ریشتری شد.

چه مواد دیگری در انفجار بیروت وجود داشته است؟

بزرگی انفجار لبنان و تاریخچه این کشور به برخی حدس ها نسبت به وجود مواد منفجره نظامی در انفجار لبنان دامن زده است. رئیس جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، با بیان اینکه این حادثه یک حمله بوده، یکی از افرادی بود که به این حدس ها دامن زد. البته مسئولان وزارت دفاع این کشور بلافاصله اعلام کردند هیچ نشانه ای مبنی بر اینکه این سانحه یک حمله نظامی باشد، وجود ندارد.

مسئولان لبنانی نیز از اینکه دیپلمات های آمریکایی از عبارت حمله برای توصیف این سانحه استفاده کردند، ابراز نگرانی کردند. سرلشگر سابق ارتش بریتانیا، کریس هانتر، که متخصص بمب های نیتروژنی و خنثی کردن بمب است، گفته تقریباً مطمئن است انفجار اصلی ناشی از یک سانحه صنعتی بوده است. هانتر که همچنان به نیرو های عراقی و سوری نحوه خنثی سازی بمب را آموزش می دهد و چند سال قبل در طرح خنثی سازیِ بمب نیتروژنی در لبنان مشارکت داشته، می گوید ویدیو های زیادی از انفجار دیده است.

او توضیح می دهد: در مراحل اولیه شما آتش شدید به همراه انفجار چیزی را مشاهده می کنید که می تواند مواد آتشبازی یا مهمات باشد. این چیز منبعِ حرارتی است که برای انفجار بزرگ نیترات آمونیوم لازم است. ابر سفیدی که در این انفجار تولید شده است چیزی است که در هنگام اشتعال نیترات آمونیوم انتظار داریم. اگر گزارش ها مبنی بر انبار کردنِ 2700 تن نیترات آمونیوم درست باشد پس می توان گفت: بزرگی انفجار و خساراتی که رخ داده قابل توجیه است.

نیترات آمونیوم را چگونه باید ذخیره کرد؟

واکر می گوید: فجایع پیشینی که در دنیا رخ داد باعث شد قوانین و ضوابط ذخیره سازی نیترات آمونیوم، به عنوان یک کود غیرارگانیکِ ارزشمند که نقش بسیار مهمی در تغذیه جمعیت رو به گسترش دنیا داشته، ارتقا پیدا کند. این قوانین تأکید می کنند نیترات آمونیوم باید دور از مراکز جمعیت ذخیره شود.

او می گوید: دو نکته در تحقیقات در مورد انفجار بیروت باید در نظر گرفته شود، یکی اینکه آن ها مقادیر بسیار زیادی نیترات آمونیوم داشتند که ذخیره سازی درست آن را با مشکل روبرو می کرد و دوم اینکه آن ها این مواد را در مکانی که تراکم جمعیت بالاست ذخیره کرده بودند.

واکر می گوید: ذخیره سازی ایمن نیترات آمونیوم به این معنی است که این ماده باید به دور از منبع آتش باشد، از هر ماده ای که قابلیت اشتعال زایی دارد دور باشد و به مقدار کم در محفظه های مخصوص نگهداری شود و محفظه ها به قدر کافی از هم فاصله داشته باشند، به طوری که اگر یکی دچار اشتعال شد آتش به بقیه سرایت نکند.

دولت ها با آگاهی از ماهیت خطرناک این ماده دسترسی به آن را محدود کرده اند و افراد فقط با مجوز می توانند نیترات آمونیوم خریداری کنند. واکر توضیح می دهد، تروریست نروژی، برویک، توانسته بود در مزرعه خود این مواد را انبار کند. او می افزاید: با توجه به اینکه در هنگام تولید و انبار کردن احتیاط زیادی صورت می گیرد، بیشتر سوانح مربوط به نیترات آمونیوم در هنگام جا به جایی مواد، یا در کشتی یا در کامیون، رخ می دهد.

واکر توضیح می دهد، دو مورد از این موارد در کویینزلند در استرالیا رخ داد. در سال 2014، یک کامیون حامل نیترات آمونیوم بعد از واژگونی منفجر شد. در سال 1972، یک کامیون حامل نیترات آمونیوم در اثر اتصالی برق و آتش سوزی منفجر شد و سه نفر کشته شدند.

تولید کنندگان نیترات آمونیوم چه کشور هایی هستند؟

برطبق گزارش سازمان کشاورزی و غذای سازمان ملل متحد، روسیه بزرگترین تولیدکننده نیترات آمونیوم در دنیا است. اما تلاش های این کشور برای فروش نیترات آمونیوم به اروپا با موانعی روبرو شده است.

آنتونی خوزه، رئیس فنی سازمان اروپایی کود، می گوید: اتحادیه اروپا، سال هاست، بروی واردات خود تعرفه ضد-دامپینگ وضع کرده تا از تولیدکنندگان مستقر در اتحادیه اروپا در مقابل قیمت شکنی تولیدکنندگان روس پیشگیری کند. ضمن آنکه تولید نیترات آمونیوم در اروپا منوط به اقدامات سختگیرانه آزمایش است که پس از انفجار سال 2001 در تولوز فرانسه، که منجر به کشته شدن ده ها نفر شد، سختگیرانه تر شده است.

جو جیلبرستون، رئیس بخش کود در کنفدراسیون صنایع کشاورزی انگلستان، می گوید: نیترات آمونیوم در هنگام تولید بار ها گرم و سرد می شود تا اثر ذخیره سازی در بدترین شرایط روی آن سنجیده شود. ما عمداً این ماده را تحت شرایط مختلف قرار می دهیم و سعی می کنیم شرایط انفجار آن را شبیه سازی کنیم. این استاندارد ها ممکن است در خارج از اتحادیه اروپا رخ ندهد.

این صنعتی است که نباید در مورد آن کمترین بی توجهی را نشان داد. محصولی که با آن سروکار دارید در صورت مراقبت به غایت بی خطر است. اما اگر مراقب نباشید، فاجعه به آسانی رخ می دهد.

منبع: CNN

ترجمه: سایت خبرنگاران