دلیل به وجود آمدن آشوب و اغتشاش چیست؟ - مجله تصویر و سرگرمی

به گزارش خبرنگاران، امنیت را بر اساس تهدیدات تعریف و تقسیم بندی می کنند و مفاهیم کلیدی چون بحران ها در انواع و اقسام گوناگون، همواره تاثیرات مهمی بر امنیت دارند. بحران ها از دیرباز جزء جدایی ناپذیر زندگی اجتماعی بوده اند و روزبه روز بر تعدد و تنوع شان افزوده می شود و دیگر پدیده هایی با ویژگی غیرعادی، کمیاب، اتفاقی تلقی نمی شوند؛ چنانکه بحران ها و شورش های شهری از معضل ها و دغدغه های اصلی جوامع درحال گذار است و بسکمک از دولت ها در طول تاریخ خود همواره با شورش ها و ناآرامی های داخلی روبرو بوده اند.

پژوهشی که در خصوص آسیب شناسی بحران های اجتماعی و الزامات سیاست گذاری امنیتی در پیشگیری از آن توسط تیم پژوهشگران متشکل از محمد رئیسی (دانشجوی دکتری علوم سیاسی)، حمید پیشگاه هادیان(استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز)، جهانبخش ایزدی (استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهارن مرکز) و مهدی جاودانی مقدم (استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی) با جامعه آماری متخصصین علوم سیاسی، امنیتی و انتظامی تشکیل داده که با روش نمونه گیری زنجیره ای تعداد 25 نفر اجرا شده، آمده است: به ترتیب علل اقتصادی با 32.1، سیاسی 30.4 ، فرهنگی26.3 و اجتماعی با24.2 درصد تغییرات مربوط به شورش های شهری را به طور مستقیم تبیین می کند و عوامل اجتماعی به طور غیرمستقیم و از طریق متغییرهای میانجی اقتصادی39.7، سیاسی 63 و فرهنگی 45.3 درصد در وقوع شورش های شهر تهران تاثیر دارد.

محققان می گویند: با پیشرفت جوامع شهری و بالارفتن آگاهی های اجتماعی در پرتو گسترش ارتباطات و به تبع آن مطالبه نیازهای جدید و سطح بالاتری از رفاه افراد و گروه ها، فضای جدیدی به وجود آورده که فشارهای روزافزونی را بر دولت ها باعث شده و روشن می سازد که توانایی دولت ها کمتر از گذشته است و دستور کار آن ها در حال افزایش؛ ولی آن ها فاقد اراده و منابعی هستند که توانایی های خود را به همان میزان گسترش دهند.

بنابراین به وجود آمدن فاصله نامطلوب بین انتظارات مآغاز افراد و آنچه در جامعه برای تحقق چنین انتظارتی وجود دارد، موجب بروز رفتارهای نابهنجار می شود و اگر چنین مسئله ای فراگیر باشد رفتارهای نابهنجار نیز دامنه وسیع و گسترده ای خواهد داشت که به آشوب و اغتشاش می انجامد. در واقع مردم به تدریج نوعی محرومیت نسبی را احساس می کنند و احساس بی عدالتی در میان آنان قوت می گیرد که می تواند تهدید کننده امنیت داخلی باشد.

این موضوع به ویژه در مناطق کلان شهری که سهم عمده ای از جمعیت و اقتصاد کشور را به خود اختصاص داده و بروز ناپایداری های امنیتی در آن ها می تواند امنیت ملی را نیز در عرصه های گوناگون به خطر بیندازد، اهمیت مضاعفی می یابد.

رئیسی و همکارانش در ارتباط با برخورد مدیران می گویند: مدیران باید پیوسته، برای پیشگیری یا کاستن از تاثیر آن ها به دنبال اتخاذ راه ها و روش هایی باشند که از طریق آن بتوانند چالش ها و آسیب های جامعه را مورد شناسایی و حل و فصل قرار دهند. مزیت شناسایی به موقع آن است که اغلب می توان عوامل بحران زا را از همان آغاز پیدایش برطرف کرد. بنابر این مدیریت بحران را باید در زمره سازوکارهای سیاست گذاری امنیتی دانست که برای حفظ نظم و تامین امنیت از ابزارها و رویکردهای موثری بهره می برد.

مسئولیت مهار بحران های اجتماعی در بیشتر موارد به طور غیر مستقیم به نهادهای سیاسی، امنیتی و قضایی سپرده شده است. حال آنکه تامین امنیت و کنترل بحران تنها از طریق مدیریت انتظامی یا ستاد حوادث غیر مترقبه و مقابله با آن امکان پذیر نیست و سیاست گذاری امنیتی برای پیشگیری از تهدیدات به توجهی جامع، همه جانبه نگر و فراتر از شرایط موجود نیاز دارد.

در این پژوهش یافته ها نشان می دهد: بسکمک از بحران های اجتماعی منشا سیاسی و تاریخی دارند. در جوامع در حال گذار مردم خواهان توسعه هستند، اما سیستم ظرفیت پذیرش مشارکت ندارد و نمی تواند مردم را مشارکت بدهد. بیکاری رشد یافته است، ارزش های سنتی قبل در هم ریخته و مدل جدید به عنوان یک هنجار پذیرفته شده، جایگزین نظام قبل نشده و مردم در سردرگمی هستند و نقش ها به دلیل درهم ریختگی ارزش ها آشفته است. بنابر این احساس تعلق به حاکمیت در مردم حداقل است. این تحولات در جوامع اجتناب ناپذیر بوده و جوامع در حال توسعه دچار بحران های سیاسی، اجتماعی می شوند.

پژوهشگران در خصوص مرحله قبل از بحران می گویند: این مرحله شامل فعالیت هایی است که از وقوع پدیده های ناگوار پیشگیری می کند مانند :افزایش برنامه ریزی مدیریتی که کمک می کند تا اثرات بحران های بالقوه کاهش یابد. در واقع پیش بینی و پیشگیری از وقوع بحران و ایجاد آمادگی سازمانی، مهم ترین وظیفه سازمانی ، مهم ترین وظیفه سیستم مدیریت بحران متشکل از سازمان های مختلف امنیتی و غیر امنیتی قبل از بحران است.

در این پژوهش در ارتباط با مرحله حین بحران و پس از بحران آمده است: اقدامات مقابله ای را می توان بخشی از فرایند مدیریت و کنترل ناآرامی ها دانست که معطوف به مقطع زمانی خاصی است که در آن اقدامات پیشگیرانه بی نتیجه مانده و غیرموثر واقع شده باشد.

وظیفه اصلی سیستم مدیریت بحران پس از افول بحران و کنترل آن عبارت است از: ترمیم و بازسازی عواملی که در طول بحران صدمه دیده اند؛ همچنین پاسخ گویی به سوالات و انتظارات به وجود آمده در طول بحران است.

در نتایج این پژوهش آمده است: با گسترده شدن شهرنشینی و افزایش سطح انتظارات و شتاب دریافت آن و برآورده نشدن نیازهای شهروندی و ناکامی در دستیابی به اهداف، به وجود آمدن فاصله نامطلوب بین انتظارات مآغاز افراد و آنچه در جامعه برای تحقق چنین انتظاراتی وجود دارد، موجب بروز رفتارهای نابهنجار می شود و به آشوب و اغتشاش می انجامد و از آنجایی که وجه مشخصه امنیتی شدن بحران های اجتماعی بروز رفتارهای خشونت آمیز و یا استفاده از ابزارهای خشونت زا است، دولت ها را به سمت کنترل عامل ناامنیت ساز با تمسک به رفتارهایی همچون تشدید اعمال قوانینی کیفری، تقویت کارکردهای پلیسی-امنیتی می کشاند.

این پژوهش در شماره دوم فصلنامه امنیت ملی منتشر شده است.